Başkaldırının Simgesi Prometheus
Okuma Süresi:3 Dakika, 12 Saniye
Yunan mitolojisinde pek çok tanrı ve doğaüstü varlık yer alır. Antik Yunan’da yer alan bu varlıklar, o dönemin inanç sisteminin bir parçası oldukları kadar dünyayı anlamlandırmaya çalışan insana yardım eden figürlerdir de. Çünkü her tanrı, her doğaüstü varlık ve bunların başından geçen olayları anlatan hikayeler simgesel olarak insana yaşadığı evreni, çevreyi, toplumsal kuralları anlatır.
Örneğin; ilk tanrıça Gaia, Yunanca “ge” yani toprak kelimesinden gelir. Bu tanrıça, evrenin yaratılışında hem yeryüzünü simgeler hem de tüm yaşamın ata-anası olarak geçer. Onun toprakla, yeryüzü ile simgeleştirilmesi hiç de tuhaf değildir. Çünkü etrafını gözlemleyen ve dünyayı anlamaya çalışan insan doğanın, toprağın doğurganlığını ve kendini mükemmel şekilde yenilediğini görür. Şiirsel bir dille dünyayı insana anlatan Antik Yunan’da hikayesiyle dikkat çeken bir karakter ise Prometheus’tur.
Tanrılardan ateşi çalarak insanlara veren ve kelimenin her iki anlamında da onları aydınlatan bu isyankar tanrı kimdir?
İsminin Anlamı
Prometheus adı, Antik Yunanca bir önek olan “pro” ve “metheus” kelimelerinin birleşiminden gelir. “Pro” önce anlamı taşır, “metheus”un ise öğrenmek anlamına gelen “math” kökünden geldiği düşünülmektedir. Antik Yunanların “önceden öğrenen” anlamı yükledikleri Prometheus, kurnazlığı ve zekasıyla ön plana çıkan kahin bir tanrıdır. O, kaba kuvvetin karşısında aklın gücünü simgeler. İsminin etimolojik kökeni hikayesinde anlam kazanır.
Prometheus Kimdir?
Yunan mitolojisine göre dünyaya, başlarında Zeus olan 12 Olymposlu tanrıdan önce bir tanrı hanedanı olan Titanlar hükmetmekteydi. Prometheus da bir titan olan İapetos’la ve Klymene’nin oğluydu. İnsanlara ateşi armağan eden Prometheus’un Atlas, Menoitios, Epimetheus adında üç kardeşi vardı. İleride bu dört kardeş de Zeus’un gazabına uğrayacak, Atlas, gök kubbeyi omuzlarında taşımakla, Menoitios yerin dibine kapatılmakla, Epimetheus ilk kadın Pandora’yı kendisine eş etmekle, Prometheus ise bir kartal tarafından her gün karaciğerinin yenmesi ile cezalandırılacaktı.
Prometheus’un Hikayesi
Antik Yunan mitolojisine göre 12 Olymposlu tanrıdan önce dünyayı yönetenler titanlardı. Başlarında ise Kronos bulunuyordu. Prometheus gibi ana tanrıça Gaia’da geleceği bilme gücüne sahipti ve Kronos’un tahtının devrileceğini biliyordu. Kronos tahtan düşme korkusu nedeniyle doğan tüm çocuklarını yutuyordu. Çocuklarından biri saklanıp zamanı geldiğinde onunla savaşmayı seçti. İşte bu çocuk Olympos dağında tanrılar arasında yeni bir düzen kuracak olan Zeus’tu. Titanlarla savaşın galibi Olymposlu tanrılar oldu.
Geleceği görme yetisine sahip olan Prometheus, Zeus’un da Kronos’la aynı kaderi paylaşacağını biliyordu. Zeus’ta bu bilginin farkındaydı ve insanları bir tehdit olarak gördüğü için onları ateşten yani aslında bir bakıma medeniyetten, gelişmekten, bilgiden yoksun aciz bırakmayı seçti. Bu tanrısal düzenin elbette bir başkaldıranı, isyankarı olacaktı.
Prometheus, titanların öcünü almak ve Olymposluların egemenliği yerine insanlığın egemenliğini getirmek niyetindeydi. Bu nedenle insanları bu aciz durumdan kurtarmak istiyordu. Hephaistos’un (Demirci Tanrı) alevler saçan ocağından bir kıvılcım çaldı ve insanlara armağan etti. Ateşi tanrılardan çalarak insanlara armağan eden Prometheus, tanrıların kurmuş olduğu düzene karşı geldiği için Zeus tarafından zincire vurularak yaman bir cezaya çarptırıldı.
Kafkas Dağı’na zincirlenen Prometheus, tepesinde uçuşan bir kartal tarafından sonsuza kadar her gün yenilenen karaciğerinin yenmesiyle cezalandırıldı. Onu Kafkas Dağı’nın tepesindeki bu işkenceden Zeus’un oğlu olan yarı tanrı ve ölümlü Herakles kurtardı. Ancak Prometheus; “Zeus tahtından düşmedikçe benim işkencelerimin sonu yoktur” diyerek insanlığa özgürlüğün yolunu gösterdi.
Bu hikayede kartalın yemesi için seçilen organın karaciğer olması da enteresandır. Çünkü modern tıp bize vücudumuzdaki tüm organlar arasında en yüksek yenilenme hızı ve kapasitesine sahip olan organın karaciğer olduğunu göstermiştir. Karaciğerin %60 civarının alınması veya zedelenmesi durumunda bile karaciğer kendisini %100’e tamamlayabilir.
Prometheus’un tanrılardan çalarak insanlara armağan ettiği ateş, insanlar için ilerlemenin, gelişmenin, bilginin, medeniyetin kapısını açmıştır. Olimpiyat meşalesinin kökeni de Prometheus’un Yunan tanrısı Zeus’tan ateşi çalması ile ilgili olarak Antik Yunan’a dayanmaktadır. Meşaleyle bugün bilginin simgesi olarak karşılaşılması da tam olarak bu ateştendir.
- Photo by Christian Paul Stobbe on Unsplash[↩]
- No machine-readable author provided. Atoma assumed (based on copyright claims). – No machine-readable source provided. Own work assumed (based on copyright claims)., Kamu Malı, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=1520906[↩]
- Resim PublicDomainPictures tarafından Pixabay‘a yüklendi[↩]
