Ay İsimlerinin Kökenleri

Sıklıkla kullandığımız bizim için aslında çok olağan isimler olan Ocak, Haziran, Ekim gibi ayların isimlerinin nereden geldiğini hiç merak ettiniz mi? Ay isimlerinin etimolojik kökenleri, mitolojik bağlantılarını sizin için derledik.

Ocak Ayı

Ocak ayının 1945 yılına kadar kullanılmış eski ismi Arapça kökenli Kanunisani veya İkinci Kanun’dur. Arapça kökenli bu kelimeye baktığımızda karşımıza “kanun” kelimesi çıkar.

Süryaniceden Arapçaya geçmiş bu kelime ocak, ateş yakılan yer, fırın, yuva gibi anlamlar taşır. Aralık ayı da aynı kelime ile karşılandığından karışıklık olmaması adına Aralık ayına Kanunuevvel veya Birinci Kanun denir.

Ocak ayının isminin Eski Türkçe’deki “oc-mak, uc-mak” “ateş tutuşturmak” kökünden geldiği de düşünülmektedir. Bu bize Ocak ayının ocakların, ateşlerin yakıldığı, dışarıda değil yuvada yani evlerde zaman geçirilen ay olduğunu anlatır.

Ocak (January) ayının Latince kökeni ise Roma mitolojisine dayanır. Geçmişe ve geleceğe bakan iki yüzü olan tanrı olarak bilinen Janus, en eski Roma tanrılarından biridir. Ocak ayının da iki yüzü vardır. Bir yüzü geçen senenin bitişini simgelerken diğer yüzü yeni bir senenin başlangıcını temsil eder. Bu nedenle Ocak ayına Latince Janus’un ayı anlamına gelen Januarius mensis denir.

Şubat Ayı

Şubat aynın etimolojik kökeni Süryanice “şabat” kelimesine dayanır. Süryani takvimine göre yılın son ayı şabattır.

Şabat, Süryanice “dinlenilen gün” anlamına gelir. Bir tarım toplumu olan Süryaniler kışın son zamanlarında mevsim koşulları nedeniyle tarımsal faaliyetlerini gerçekleştiremeyecekleri için bu aya “şabat” yani “dinlenme günü” demişlerdir.

Şubat’ın (February) Latince kökeni ise yine Antik Roma geleneklerine ve  mitolojisine dayanır. Antik Romalılar, Şubat ayının 15. gününde adı “arındırıcı” anlamına gelen tanrı Februus adına bir festival düzenlerlerdi. Yılın son ayında yapılan bu arınma festivali, yeni yılın, baharın gelişi, doğanın tekrar uyanacak olması kutlanırdı. Bu nedenle bu aya Februus’un kutsal ayı “Februarius” denirdi.

Mart Ayı

Mart ayının isminin söylenişi ve anlamı birçok dilde benzerlik gösterir. Almanca März , Fransızca Mars, İspanyolca Marzo ve Hollandaca Maart olarak isimlendirilmiştir.

Bu kelimelerin ortak kökeni, Roma Savaş Tanrısı Martius’tur. Mart ayının Latincesi Martius mensis yani “Mars’ın ayı”dır⁴.

Nisan Ayı

Nisan ayının etimolojik kökeni ise pek çok dilde baharın gelişine işaret eden anlamlar taşır. Farsça Nisan, Süryanice Nisanna, Sümerce Nisag adlarını taşıyan bu ayın kelime anlamı Akatça ve Sümercede “ilk meyve”, “yılın ilk ayı”, “taze mahsül”, “tufanda” gibi anlamlara gelir.

Nisan (April) ayının Latincesi ise Aprilis’tir. Bu kelimenin kökenine baktığımızda da bize Akatça ve Sümerce anlamlarının işaret ettiği gibi baharın gelişini anlatan bir anlam taşır. Bu kelimenin Latincede “aperire” (açmak) kelimesinden geldiği düşünülmektedir. Doğanın tekrar kendini açması, bitkilerin, ağaçların çiçek açması gibi.

Mayıs Ayı

Mayıs (May) ayının kökeni Yunan ve Roma mitolojilerine dayanır. Yunan mitolojisinde yağmur perilerinden biri olarak geçen Maia aynı zamanda tanrıların habercisi olan Hermes’in annesidir, Roma mitolojisinde de bahar tanrıçası olarak bilinir. Dilimize de Latince Maia’nın ayı anlamına gelen maius’tan geçmiştir.

Haziran Ayı

Kuzey yarım kürede yazın başlangıcı olan Haziran ayının dilimize Süryaniceden geçtiği düşülmektedir. Süryanice “hazuran” kelimesi sıcak anlamına gelir.

Yaz sıcaklarının başladığı bu aya bu nedenle Haziran adı verilmiştir. Haziran (June) aynın Latince kökeni ise evlilik ve çocuk doğurmadan sorumlu olan Roma Tanrıçası Juno’ya dayanır. Juno, Yunan mitolojinde Zeus’un eşi tanrıça Hera’nın Roma mitolojisindeki dengidir.

Temmuz Ayı

Temmuz kelimesinin dilimize nerden geçtiğine dair iki farklı görüş vardır. Biri Eski Türkçe “çok sıcak”, “cehennem” anlamına gelen “tamu-z” kelimesinden dilimize geçtiği görüşüdür.

Diğer görüş ise  Antik Mezopotamya tanrılarından biri olan “Tammuz” dan dilimize geçtiğidir. Tammuz inanışının kökenleri Sümerlere dayanır. Çoğu zaman ahır hayvanlarının ve çobanların ya da kırsal hayatın, ekinlerin ve hasadın koruyucusu olarak görülmüştür. Temmuz (July) ayının Latince kökeni ise ünlü Roma İmparatoru Julius Sezar’dan gelir. Julius Caesar’a ithafen Gregoryen takviminde bu aya “July” ismi verilmiştir.

Ağustos Ayı

Ağustos ayı adını Roma İmparatorluğu’nun ilk imparatoru Caesar Augustus’tan alır. Aslında Gaius Octavius Thurinus adıyla dünyaya gelen Augustus’a bu unvan MÖ 27 yılında, Senato tarafından verilir. Augustus, Latince Augere (artmak, çoğalmak), “şanlı olan” olarak çevrilebilir¹⁰.

Eylül Ayı

Türkçe’ye Arapça’daki aylul sözcüğünden, Arapçaya ise Süryanicedeki elul sözcüğünden, Süryaniceye ise Akatçadaki elulu sözcüğünden geçmiştir ki bu sözcük, Nişanyan Sözlük’e göre “hasat festivali, bu festivalin yapıldığı ay” anlamına gelir.

Eylül (September) ayının Latince kökeni ise yedi (7) anlamına gelen “septem” kelimesine dayanır ve 7. ay anlamına gelir. Eylül, miladi takvime göre 9. ay olsa da Roma takvimi Mart ayından başladığı için 7. ay olarak kabul edilir.

Ekim Ayı

Bu ay tarlaların sürülüp ekimlerin yapıldığı dönem olduğu için Ekim ismini almıştır. Ekim (october) ayının Latince kökeni ise “octo” yani sekiz (8) sayısına dayanır. Roma takvimine göre 8.ay olması nedeniyle bu ismi almıştır.

Kasım Ayı

Çok eskiden Anadolu halkı yılı Ruz-i Kasım ve Ruz-i Hızır diye yılı ikiye ayırdıkları için bu aya Arapça “bölmek, ayırmak” anlamına gelen Kasım adı verilmiştir.

Kasım (November) ayının Latincesi yine Roma takviminde 9. ay olmasından dolayı Latince dokuz anlamına gelen novem kelimesinden gelmektedir.

Aralık Ayı

Aralık (December) Roma takviminde 10. ay olarak bilinir. Bu ayın Latince anlamının kelime kökü “decem” yani on (10) sayısından gelir. Türkçede ise eski yıl ile yeni yıl arasında kaldığı için bu aya ‘Aralık’ adı verilmiştir.

Yazar Hakkında

Büşra Arda

bbusraarda@gmail.com

1. Photo by Fabian Mardi on Unsplash[↩]
2. Photo by Wolfgang Hasselmann on Unsplash[↩]
3. Photo by Glen Carrie on Unsplash[↩]
4. https://evrimagaci.org/takvimdeki-aylarin-isimleri-nereden-geliyor-kokenleri-ne-7432[↩]
5. Photo by Arno Smit on Unsplash[↩]
6. Photo by Mateusz Stępień on Unsplash[↩]
7. Photo by Nattu Adnan on Unsplash[↩]
8. Photo by Moon on Unsplash[↩]
9. Photo by Kelly Brito on Unsplash[↩]
10. https://tr.wikipedia.org/wiki/Augustus#Octavianus_Augustus_olurken[↩]
11. Photo by Nina Luong on Unsplash[↩]
12. Photo by Jan Huber on Unsplash[↩]
13. Photo by Ruvim Noga on Unsplash[↩]
14. Photo by Raimond Klavins on Unsplash[↩]